Orgels

Het Müllerorgel

De voornaamste blikvanger in de Grote Kerk is het indrukwekkende Müllerorgel uit 1738, het meest afgebeelde instrument ter wereld.

Het beslaat de gehele westmuur van de kerk en meet van de grond af bijna 30 meter. In het hoogoprijzende middengedeelte zijn duidelijk de boven elkaar geplaatste ‘werken’ (rugwerk, hoofdwerk en bovenwerk) te onderscheiden, aan weerszijden geflankeerd door twee enorme ‘pedaaltorens’, waarin pijpen van bijna 11 meter lang (32 voet) staan opgesteld.

Het orgel is rijk verguld en gedecoreerd met ruim 25 meer dan levensgrote beelden, alle gemaakt door de Amsterdamse beeldhouwer Jan van Logteren. De bekroning van het geheel wordt gevormd door twee leeuwenfiguren met het wapen van Haarlem.

Het orgel

Het orgel werd spoedig na zijn voltooiing een toeristische attractie van internationale allure en is dat nog steeds.

Het werd bespeeld door G.F. Händel in 1740 en ’50, die er speciaal voor omreisde, en in 1766 door de toen 10-jarige Mozart. In de zomer trekken de stads-orgelconcerten elke week vele bezoekers. Deze toestroom wordt nog versterkt tijdens het tweejaarlijks gehouden Internationaal Orgelfestival.

Met het Haarlemse orgel heeft zijn maker, de van oorsprong Duitser Christiaan Müller zich geplaatst onder de grote orgelbouwers, niet alleen van zijn tijd, maar van alle tijden.

Hoewel diverse malen ingrijpend gerestaureerd – de laatste grote restauratie werd in 1959-60 verricht door de Deense firma Marcussen – heeft het orgel zijn oorspronkelijke concept behouden met nog ca. 90% van het oude pijpwerk.

De Zaanse orgelbouwfirma Flentrop, die het orgel in onderhoud heeft, verrichtte in de afgelopen jaren een aantal herintonatie-werkzaamheden, waardoor de klank het origineel weer dicht benadert. Die klank laat zich omschrijven als breed, voornaam, en ondanks de talloze kleurschakeringen uitzonderlijk homogeen.

Beroemd zijn de Cornet, het register dat geplaatst werd om de melodie van het psalmgezang mee te kunnen versterken, en de Vox Humana, ofwel nabootsing van de menselijke stem, waarvan we weten dat Händel er zeer van gecharmeerd was.

Vanzelfsprekend draagt ook de voortreffelijke akoestiek van de kerk bij aan de klankschoonheid van het instrument. Enkele technische gegevens: het orgel telt ruim 5000 pijpen, verdeeld over 64 registers, met drie manualen en pedaal. De kas is van grenenhout en mahoniekleurig geverfd; alle pijpen zijn van metaal (een legering van lood en tin). De speel-registertractuur is mechanisch (vernieuwd in 1960). De stemming is gelijkzwevend, een concessie aan de huidige concertpraktijk, waarbij niet alleen barokmuziek, maar muziek uit alle stijlperiodes wordt uitgevoerd.

Het Müller-orgel wordt voornamelijk bespeeld in de zomerperiode, op de genoemde stadsconcerten en tijdens de kerkdiensten op zondag. Naast openbare concerten is er de mogelijkheid van privé-concerten op het Müllerorgel door één van de stadsorganisten, een steeds populairder wordend uitje van bedrijven en instellingen.

Deze ruim 20 minuten durende film geeft een mooi beeld van de bouwgeschiedenis en de klankkleur van het beroemde Müller-orgel in onze kerk. Onze conservator, Gerrit Bosch, nam het initiatief om het portret over dit unieke instrument te maken. Hij is zowel de samensteller als de producent van de film. Samen met cineaste Marcella Kuiper (camera en montage) en Maria Bij de Vaate (voice-over) vormde hij het productieteam. De film werd in nauwe samenwerking met stadsorganist Anton Pauw gerealiseerd. Financieel is de film mogelijk gemaakt door de Vereniging Vrienden van de Grote of St.-Bavokerk.

De vast organist van het Müller-orgel

Anton Pauw (1961) is sinds 1991 in dienst van de Gemeente (de stad) Haarlem als vaste bespeler van het Christian Müller-orgel in de Grote of St.-Bavokerk. Tot 2017 deelde hij deze functie met Jos van der Kooy. Tijdens diens dienstbetrekking gold een takenscheiding: Van der Kooy bekleedde de functie van stadsorganist, met als hoofdtaak het geven van de helft van het aantal stadsconcerten, Anton Pauw was kerkorganist, met als hoofdtaak het organistschap ten behoeve van de Protestantse Gemeente die de Bavo als hoofdkerk heeft, als opvolger destijds van Klaas Bolt. Anders dan vaak gedacht wordt, is het kerkorganistschap van de Bavo altijd een ambtelijke functie geweest, die verband houdt met het feit dat de stad (en niet de kerk) eigenaar van het Müller-orgel is. Sinds Van der Kooys pensionering is Pauw de enige vaste bespeler van het instrument. Hij voert thans een breder pakket van taken uit, waaronder het beheer van het orgel, het artistiek adviseurschap van de serie stadsconcerten en overige (orgel)concerten, en het bespelen van het orgel bij een groot aantal besloten en openbare gelegenheden, alsmede een aantal stadsconcerten. Dit alles in nauwe samenwerking met andere partijen in de stad zoals de Philharmonie Haarlem en de Vereniging Vrienden van de Grote Kerk en, wat het beheer betreft, met de firma Flentrop Zaandam die het instrument in onderhoud heeft.

Tot zijn specifiek kerkelijke taken behoren het bespelen van het orgel tijdens kerkelijke vieringen en de programmering van de serie wekelijkse vespers/evensongs in de zomerperiode. Een kleiner dienstverband bij de PG Haarlem behelst het organistschap van het Van-Covelen-Hess-orgel in de Nieuwe Kerk van Haarlem en het koorleiderschap van de Oude Bavo Cantorij.

Anton Pauw studeerde cum laude af aan het Sweelinck Conservatorium (het huidige Conservatorium van Amsterdam) als leerling van Piet Kee. Hij studeerde er tevens kerkmuziek, bij o.a. Klaas Bolt en Jan Boeke. Hij studeerde verder enkele jaren bij Ton Koopman. Aan zijn benoeming in 1991 ging een auditie vooraf gevolgd door een exclusieve voordracht van de auditie-commissie.  Anton Pauw maakte diverse opnames en componeerde werken voor koor en orgel. In 2018 verscheen van zijn hand de gids over het orgel en zijn geschiedenis (vertaald in het Engels), uitgegeven door de Vrienden van de Grote Kerk.

Beluister hier een opname van Anton Pauw.
Telefoon:mail: Contact

Het koororgel

Naast het Müllerorgel bevindt zich in de Grote of Sint Bavokerk nog een tweede monumentaal en fraai orgel, zij het van een zeer bescheiden omvang.

Dit als het kleine orgel aan te duiden instrument waarvan herkomst en geschiedenis grotendeels in het duister verborgen liggen is daar sinds 1907 aanwezig.

Bij de in 2000 afgesloten restauratie van dit instrument door Verschueren Orgelbouw Heijthuizen BV was Dr. Hans van Nieuwkoop als adviseur van  het College van Kerkvoogden betrokken.

Dit orgel werd door de Hervormde Gemeente Haarlem in 1906 aangekocht van het Liefdesgesticht te Breda en in 1907 in de Grote Kerk geplaatst door orgelbouwer G.A.D.J. Gabry.

Dit instrument, althans een aantal onderdelen daarvan, is van zuidelijke (Vlaamse?) herkomst en heeft waarschijnlijk al voor 1680 bestaan, omdat het in 1680–1682 is verbouwd door Frederik Knoblo. In 1749 werd het door de Antwerpse orgelbouwer Gilian Davit hersteld.

Huidige dispositie