Terugblik kerstnachtviering

In een donkere Grote of St.-Bavokerk werd gisteren het licht ontstoken. De Haarlemse stadsdominee deelde één vlammetje met de lichtdragers en het werd niet minder, zoals normaal als je dingen moet delen, maar het werd méér. Het werd licht in de duisternis, zodat de 1200 aanwezigen elkaar weer kon zien. Kijk hier de gehele kerstnachtviering terug of lees de overdenking van Tom de Haan.

 

Kijk hier de kerstnachtviering terug

Overdenking stadsdominee Tom de Haan
Kerstnachtviering Grote of St.-Bavokerk dd. 24-12-2024

Gemeente van Jezus Christus,
zusters, broeders, geliefde mensen van God,

“Waarom geloven mensen in dingen die helemaal niet waar zijn? In verhalen die feitelijk helemaal niet kloppen?”

Die vraag kreeg ik niet als stadsdominee, over de Bijbel, nee, hij werd in een podcast gesteld aan hoogleraar en terrorisme deskundige Beatrice de Graaf. En haar antwoord bleef me bij. Ze zei: Als je maar genoeg hebt geïnvesteerd in een verhaal, of als er maar genoeg mensen in dat verhaal hebben geïnvesteerd, dan móet op een gegeven moment het verhaal wel waar zijn.

Als je je kaarten op een bepaalde versie van de werkelijkheid hebt gezet, dan wil je wel je inzet terugzien.

Denk aan het sprookje met de kleren van de keizer. Alleen de kinderen kunnen het zich nog veroorloven om te zeggen dat hij in z’n blootje loopt. De volwassenen hebben op een bepaalde manier allemaal mee geïnvesteerd in dat verhaal, zodat ze niet meer kunnen zeggen dat het niet waar is.

Onze werkelijkheid wordt zo bepaald door de verhalen waar we in investeren. Zo wordt een verhaal werkelijkheid. Heel snel ook. Het gebeurt eigenlijk iedere dag op hele verschillende manieren. Beatrice de Graaf, noemde als voorbeeld het Russische verhaal dat de Krim bij Rusland hoort. En Oekraïne ook. Moet je zien hoeveel er in dat verhaal wordt geïnvesteerd!

De andere kant investeert natuurlijk in een tegenverhaal. En de werkelijkheid wordt oorlog. Tienduizend doden per week. Een miljoen in totaal. Wie durft er nog in vrede te investeren als er al zoveel in oorlog is geïnvesteerd?

Een nog scherper voorbeeld, over verhalen die waar moeten zijn omdat mensen er in investeren, is natuurlijk bitcoin, of blockchain, of eigenlijk alles waar je in kunt ‘investeren’. Iets kopen, dat schaars is, waarvan jij dan iets hebt, dat als het even kan méér waard moet worden. Dát is het verhaal waar je in investeert: schaarste en privébezit. Hoe meer mensen meegaan in dat ene verhaal, hoe hoger de prijs stijgt. En dan zijn er opeens winnaars en verliezers. Opnieuw een verhaal dat werkelijkheid is geworden.

Rondom de oorlog gebeurt het nu ook. ‘We leven al niet meer in vrede’, sprak NAVO-chef Rutte. Dus heeft u het noodpakket al klaarliggen? Met vijanden als Rusland en China, kunnen we het ons niet permitteren achterover te leunen. Zij hebben het op ons voorzien. We kunnen onze welvaart niet langer voor lief nemen.

Welke verhalen worden waar?

Die waar we in investeren. Waar we moeite voor gaan doen. Waar we iets van onszelf in stoppen.

Verhalen zijn voor ons mensen niet een extraatje ’s avonds bij het kampvuur, of achter Netflix op de bank, of om in de kerk bij weg te dromen. Verhalen zijn de bron van ons samenleven, van ons zelfbeeld, van ons levensgevoel en van onze toekomst.

Laten we investeren in goede verhalen, van toekomst, verbinding, hoop en recht. En begin religie als de bron van goede verhalen serieus te nemen. Want naast de verhalen die we zélf als mensen de wereld in helpen, vieren we vannacht een radicaal ánder verhaal:

Ik zou bijna zeggen: een radicaal nieuw verhaal. Maar het is al 2000 jaar oud…

Dit verhaal begint niet bij mensen die in een verhaal investeren, maar bij een God die in ménsen investeert. Dát is er zo bijzonder aan. En pas daarna, raken ook de mensen geïnvesteerd, maar dan op een hele nieuwe manier. Maria, Jozef, de wijzen, de herders… de leerlingen, de mensen…

Hoe investeert God dan in mensen, in dit verhaal?

Hij wordt zélf mens! Zijn verhaal wordt werkelijkheid. Het woord wordt mens. Een woordloos kind. Hoe dan? Groot, sterk en machtig? Nee, klein en kwetsbaar. Een baby. Geboren uit een vrouw. En nu totaal hulpbehoevend. God, komt in mensenhanden te liggen. En daar ligt hij nog steeds.

Wil je investeren in dit verhaal?

Dan moet je bereid zijn om vreemde dingen te doen:

Om te zorgen voor elkaar.
Om zelf de minste te durven zijn.
Om achter sterren aan te lopen naar vreemde landen.
Om te luisteren naar engelengezang.
Om te knielen voor een kind.
Om in iemand die hulp nodig heeft, een koning te herkennen.
Om in ieder mens op deze aarde, een zuster of een broeder te herkennen. (En alles daar tussenin.)
Om in alles wat leeft, Gods schepping te zien in plaats van grondstoffen en schaarste.

Dit verhaal gaat niet om onze investering die we terug willen zien. Dat is niet wat dit verhaal waar moet maken. Dit verhaal begint met dat er in óns geïnvesteerd is, door een God die ons kent, en die dus weet dat als hij ons in een paradijs neerzet, dat het niet lang een paradijs zal blijven. Dat als hij ons bevrijdt uit slavernij, we zullen lopen klagen in de woestijn over honger en dorst. Dat als hij profeten stuurt om ons de goede kant op te wijzen, dat we die profeten een kopje kleiner zullen maken.

Die God, van Adam en Eva, van Abraham en Sarah, Jacob en Rachel, de God van Mozes en Koning David, die hele grote schepper-bevrijder-God, die van de Tien Geboden, die is vannacht geboren in een kind op aarde, tegen alle verwachting in, – behalve die van Maria en Jozef, en van de herders en de wijzen uit het Oosten, zij verwachtten wel iets.

Het kerstverhaal is een verhaal, voor wie zelf het donker heeft gezien.
‘Het Woord is mens geworden en heeft in ons midden gewoond, vol van genade en waarheid, en wij hebben zijn grootheid gezien, de grootheid van de enige Zoon van de Vader’, schrijft Johannes rond het jaar 80. Zo begon ooit de kerk: Een groep mensen die het licht gezien hebben. Zou je kunnen zeggen.

Maar de werkelijkheid is, dat het een groep mensen was, die allereerst zelf het donker hadden ervaren. Want wie niet ziek is, heeft ook geen dokter nodig. Zegt Jezus zelf al ongeveer. Er waren mensen bij die ervoeren, dat het in het donker, onverwacht tóch licht kan worden. Zoals wij ook hier het licht pas zagen, nadat we het donker met elkaar hadden gedeeld. Het licht schijnt juist in de duisternis. Je kunt die twee eigenlijk niet losmaken. Wie het licht goed wil zien, moet de duisternis in.

En als God investeert in ons, dan worden wij zelf eigenlijk waar, dan hoeven we niet meer bang te zijn voor dat donker. Dan is er al een nieuw verhaal begonnen. Alleen is dat nogal anders dan wat we kennen.

Het is niet een verhaal van groot, maar van klein.
Het is niet een verhaal van kracht, maar van kwetsbaarheid.
Niet een verhaal van macht, maar van liefde.
Niet van autonomie of zelfredzaamheid, maar van zorg voor elkaar en verbinding.
En daarin schuilt zoveel kracht, dat het duister het niet kan doven.

Dat wil niet zeggen, dat we deze wereld als mensen niet nog steeds voor elkaar tot de hel op aarde kunnen maken. Waar je in investeert wordt waar: Assad investeerde in Syrië in geheime diensten en gevangenissen, en er zullen nog steeds van dit soort gruwelijke plekken in deze wereld zijn, die niet onderdoen voor Golgotha: Plekken waar mensen kapotgemaakt moeten worden, zodat de leugen voor waarheid door kan blijven gaan. Een hele samenleving, een hele wereld, kan diep geïnvesteerd zijn in een leugen die waar moet zijn. Wij mogen hier zelf denken aan de leugen van racisme en slavernij, waar we ooit als land al onze kaarten op zetten.

Het verhaal van kerst, ook toen al, draait het allemaal om. Het is werkelijk een hemels verhaal. Niet van hier. Maar van de overkant: Niet iemand die ónze belangen of onze agenda dient, maar iemand die ons roept om hém of haar te dienen. Díe is onze redder!

Redden en gered worden, gaan in het Evangelie samen. Zo werkt liefde ook. Verloren en gevonden tegelijk. Spannend ook. Terwijl in onze wereldse logica ‘gered worden’, vaak een dikke rekening achteraf betekent. Voor niks gaat de zon op.

Het verhaal uit de hemel, het verhaal van kerst gaat anders:

Het kind uit de hemel laat ons zien waar we voor moeten zorgen. Wat onze aandacht, liefde en trouw nodig heeft. Waarvoor we op de knieën moeten. En we weten het al lang. Maar de manieren waarop we ervoor weg kunnen lopen zijn talloos. Toch zijn we hier, en toch zijn er vannacht wel twee miljard mensen die bij deze boodschap stil staan. Kunnen we nog knielen voor een kind? Zijn we nog op tijd? Of is het te laat? Zijn we al te ver heen? Dat nooit.

Want hoe verder we heen zijn, hoe groter onze behoefte zal zijn aan redding, solidariteit en liefde. Als de zonde toeneemt, neemt ook de genade toe. Zo werkt God.

Zijn belofte is niet, dat alles goed komt.

Zijn belofte is, dat alles goed zal zijn.

 

Amen